इतिहासप्रेमीं बरोबर हितगुज

इतिहासप्रेमीं बरोबर हितगुज

© श्रीकांत सोमण

इतिहासाचा अभ्यास करताना वस्तुस्थिती आपल्या विचारसरणीला अनुरूप बनवण्यासाठी वाकवण्याचा किंवा त्यांचा अर्थ बदलण्याचा प्रयत्न करू नये. आपल्या राष्ट्र, संस्कृती आणि धर्माच्या गौरवगान करण्याच्या वृत्तीवर इतका भरवसा ठेवू नये की, आपल्या व्याख्याशी सहमत नसलेल्या व्यक्तींच्यावर टीका करावी. उलट, त्या व्यक्तींचे मत हे ऐतिहासिक पुराव्यांवर आधारित असल्यास स्वीकारण्यासाठी मोकळे राहावे. त्याचप्रमाणे, केवळ आपल्या राष्ट्र, संस्कृती आणि धर्माबद्दलच्या आपल्या दृष्टिकोनाला अनुकूल असलेलेच इतिहासासंबंधी स्त्रोत स्वीकारू नये, तर केवळ ती आपल्या मताच्या विरुद्ध असल्यामुळे इतर स्त्रोतांकडे दुर्लक्ष करणे हे देखील चुकीचे आहे. त्याऐवजी, इतिहास विषयावरील सखोल समज विकसित करण्यासाठी विविध दृष्टिकोनांकडे खुले असणे आणि उपलब्ध असलेल्या सर्व पुराव्यांचे बारकाईने विश्लेषण करणे महत्त्वाचे आहे.

त्याचप्रमाणे, आपल्या राष्ट्र, संस्कृती आणि धर्माबद्दलच्या पूर्वग्रहीत कल्पनांशी जुळणारे स्त्रोत निवडून इतर स्त्रोतांकडे दुर्लक्ष करणे हे खरे इतिहास समजायला बाधक ठरते. आपल्या प्रारंभीक विश्वासांशी अजिबात जुळत नसले तरी विविध दृष्टिकोनांकडे खुले असणे आणि सर्व उपलब्ध पुराव्यांचे काटेकोरपणे परीक्षण करणे हेच बारीकसारीक आणि अचूक इतिहास समजायला आवश्यक आहे.

इतिहास हा आपल्याला भूतकाळाची झलक दाखवतो, चांगल्या आणि वाईट गोष्टींसह. जेव्हा एखादा विद्यार्थी किंवा इतिहासप्रेमी असतो, तेव्हा आपण सहजपणे धार्मिक किंवा देशभक्तीपर भावनांमध्ये गुंतून जातो. परंतु, हे लक्षात ठेवणे महत्वाचे आहे की इतिहास हा वस्तुनिष्ठ असण्याचा प्रयत्न करतो आणि त्यासाठी आपला दृष्टिकोन तटस्थ आणि वस्तुनिष्ठ असणे आवश्यक आहे. भावनांमुळे आपण इतिहास चुकीच्या पद्धतीने समजू शकतो आणि त्यामुळे त्यातून चुकीचे धडे शिकू शकतो.

म्हणूनच, इतिहासप्रेमी म्हणून आपण खालील गोष्टी लक्षात ठेवल्या पाहिजेत:

धार्मिक आणि देशभक्तीपर भावना दूर ठेवा: इतिहास हा एखाद्या विशिष्ट धर्माचे किंवा राष्ट्राचे वर्चस्व सिद्ध करण्याचा प्रयत्न करत नाही. तो सर्व बाजूंनी कथा सांगण्याचा प्रयत्न करतो. भावनांमुळे आपण काही घटनांकडे दुर्लक्ष करू शकतो किंवा त्या विकृत करू शकतो.

पुरावे आणि तथ्यांवर आधारित रहा: आपण काय वाचतो आणि ऐकतो त्यावर विश्वास ठेवू नये. नेहमी स्वतंत्रपणे संशोधन करा आणि आपल्या निष्कर्षांवर पोहोचा. पुरावे आणि तथ्य हेच आपले मार्गदर्शक असावेत.

विविध दृष्टिकोनांचा विचार करा: इतिहास हा बहुआयामी आहे आणि त्याची अनेक interpretes असू शकतात. स्वतःला आव्हान द्या आणि इतिहासाला वेगवेगळ्या दृष्टिकोनातून पहा. इतरांच्या अनुभवांशी संबंधित व्हा आणि त्यांच्या कथा ऐका.

खुले विचार ठेवा: इतिहास हा सतत बदलत असतो आणि नवीन माहिती उघड होत असते. नवीन शोधांसाठी नेहमी खुले रहा आणि आपले मत सतत विकसित होऊ द्या.

इतिहास हा आपल्याला भूतकाळाबद्दल शिकवतो आणि वर्तमानाचे आणि भविष्याचे चांगले भविष्यभाषण करतो. परंतु हे करण्यासाठी आपला दृष्टिकोन वस्तुनिष्ठ आणि तटस्थ असणे आवश्यक आहे. भावनांना बाजूला ठेवा आणि पुरावे आणि तथ्यांवर आधारित रहा. मगच आपण इतिहासाला खऱ्या अर्थाने समजू शकू.

इतिहास शिकण्याकडे कलुषित दृष्टिकोन : धार्मिक रंग आणि पूर्वग्रह कमी करा

आपल्या आजच्या इतिहास शिकण्याकडे बघितलं तर दिसून येतं की आपण त्याकडे कलुषित दृष्टिकोनातून पाहत आहोत. यात धार्मिक रंग आणि पूर्वग्रह इतका गढून गेला आहे की वस्तुनिष्ठ सत्य लपून राहिलं आहे. आपण या सवयीकडे लक्ष देऊन ती सोडली नाही तर इतिहास आपल्याला खरी शिकवण देऊ शकणार नाही. चला तर मग बघूया हे कसं होतंय...

धर्माचा अनपेक्षित प्रभाव: प्रत्येक समुदाय आपल्या इतिहासाला स्वतःच्या धार्मिक चष्म्यातून बघू लागतो. त्यामुळे इतिहासात घडलेल्या घटनांना धार्मिक रंग दिला जातो. चांगल्या गोष्टी आपल्या धर्माशी जोडल्या जातात तर वाईट गोष्टी दुसऱ्या धर्मावर ढकलल्या जातात. यामुळे वस्तुनिष्ठ इतिहास लपतो.

पूर्वग्रह आणि अतिरेक: आपण आपल्या पूर्वग्रहांना बळी पडतो. ज्या गोष्टी आपल्या धर्माची आणि राष्ट्राची प्रशंसा करतात त्यांचे महत्त्व वाढवतो तर इतर गोष्टी कमी लेखतो. हे अतिरेक आणि पूर्वग्रह आपल्याला सत्य समजून घेण्यात अडथळी करतात.

आत्मपरीक्षणाचा अभाव: आपण आपल्या इतिहासात झालेल्या चुका स्वीकारायला तयार नसतो. त्यामुळे आपण काही गोष्टी लपवून ठेवतो किंवा विकृत करतो. इतिहासातून शिकायचं असेल तर आपल्या चुका समजून घेणं आणि आत्मपरीक्षण करणं गरजेचं आहे.

हे सर्व बदलण्यासाठी काय करता येईल?

वस्तुनिष्ठ पुराव्यांचा आधार घ्या: भावनांना बाजूला ठेवा आणि इतिहास समजून घेण्यासाठी वस्तुनिष्ठ पुरावे, तथ्य आणि संशोधन यांचा आधार घ्या.

विविध दृष्टिकोनांचा विचार करा: केवळ आपल्या धर्माचा किंवा राष्ट्राचा दृष्टिकोन न स्वीकारता इतर समाजांचा आणि तज्ज्ञांचा दृष्टिकोन समजून घेण्याचा प्रयत्न करा.

खुले विचार ठेवा: इतिहास हा सतत बदलत असतो. नवीन माहिती उघड होत राहते. त्यामुळे नवीन शोधांसाठी खुले रहा आणि आपले मत सतत विकसित होऊ द्या.

इतिहास हा आपल्या सर्वांचा असतो. तो एका धर्माचा किंवा राष्ट्राचा मालकी हक्क नाही. त्यामुळे त्याकडे तटस्थ आणि वस्तुनिष्ठ दृष्टिकोनातून पाहणं गरजेचं आहे. मगच तो आपल्याला खऱ्या अर्थाने शिकवण देऊ शकतो. चला तर मग, आपण सर्व मिळून आपल्या इतिहास शिकण्याकडे असलेला कलुषित दृष्टिकोन दूर करूया आणि खऱ्या इतिहासाचा शोध घेऊया.

_______